Pengenalan, Hukum dan Syarat Badal Haji

Badal Haji adalah kaedah yang digunakan oleh pihak tertentu untuk menggantikan seseorang individu melaksanakan ibadah haji disebabkan oleh keuzuran ataupun kematian yang menghalang mereka daripada melaksanakan ibadah tersebut. Terdapat hukum dan syarat badal haji yang perlu dipatuhi sebelum pelaksanaan badal Haji.

“Barangsiapa yang mengerjakan ibadah haji bagi kedua ibu bapanya selepas mereka meninggal dunia, maka Allah akan melepaskan dia dari neraka dan kedua ibu bapanya akan memperoleh pahala satu haji yang sempurna tanpa dikurangkan pahala dari keduanya sedikitpun”.

(Riwayat Imam al-Baihaqi & Ibni ‘Asakir)

Apa itu Haji

Haji merupakan rukun Islam yang kelima yang mana ianya diwajibkan ke atas umat Islam yang mempunyai kemampuan untuk melaksanakannya. Haji dari sudut syarak bermaksud mengunjungi Baitillahilharam untuk mengerjakan ibadah tertentu pada waktu tertentu dengan syarat-syarat tertentu.

Walaupun ibadah Haji hanya diwajibkan sekali seumur hidup, namun atas faktor-faktor tertentu ibadah tersebut tidak dapat dilaksanakan. Dalam situasi ini, terdapat dua keadaan yang membenarkan badal haji dilaksanakan iaitu:

• Dilakukan secara sukarela oleh pelaksana; ATAU
• Mengupah pelaksana badal haji bagi pihak dirinya (individu yang mempunyai keuzuran) ataupun si mati (waris).

Hukum Pelaksanaan Badal Haji

Berdasarkan jumhur ulamak dari kalangan mazhab Asy-Syafie, Hanafi dan Hanbali hukum melaksanakan badal haji ini adalah diharuskan di sisi syarak.

Daripada Ibnu Abbas RA, beliau berkata yang bermaksud:

“Seorang perempuan dari puak Khath’am telah datang menemui Rasulullah SAW dan bertanya: Wahai Rasulullah, sesungguhnya Allah SWT telah memfardhukan ibadah haji ke atas hamba-hamba-Nya ketika bapaku telah lanjut usia dan tidak lagi mampu untuk bermusafir (menunaikan haji). Adakah aku wajib menqadhakan ibadah tersebut bagi pihaknya? Rasulullah SAW menjawab: Ya”.

(Riwayat Imam Al-Bukhari dan Muslim)

Pelaksanaan Dan Syarat Badal Haji

Untuk melaksanakan badal haji, terdapat beberapa syarat badal Haji yang perlu dipatuhi oleh pihak yang ingin mengupah (waris) dan pelaksana badal haji itu sendiri.

Pertama: Al-Ihjaj

Antara sebab/ perkara yang membolehkan Badal Haji dilaksanakan oleh wakil/ pihak tertentu berdasarkan syarak, adalah:

1. Meninggal dunia
2. Keuzuran (faktor usia, kecacatan fizikal, etc)

Kedua: Pelaksana Badal Haji

Terdapat syarat badal Haji yang perlu dipatuhi oleh pelaksana badal haji sebelum menerima upah tersebut, iaitu:

• Pelaksana badal telahpun/ pernah menunaikan ibadah haji untuk diri sendiri. Sekiranya pelaksana badal tersebut belum pernah mengerjakan haji, maka ibadah tersebut dianggap dilakukan untuk dirinya sendiri tanpa mewakili orang yang diupah.

Ketetapan syarat pelaksana badal haji ini adalah berdasarkan kepada sebuah hadis yang diriwayatkan oleh Imam Abu Daud dan Ibnu Majah yang bermaksud:

“Nabi Muhammad SAW telah mendengar seorang lelaki berkata: Ya Rasulullah, bolehkan aku menunaikan ibadah haji bagi Syubrumah? Rasulullah SAW bertanya: Siapakah Syubrumah? Lelaki itu menjawab: Dia adalah saudaraku atau salah seorang daripada kaum kerabatku. Rasulullah SAW bertanya lagi: Adakah kamu pernah menunaikan haji? Lelaki itu menjawab: Tidak. Maka Rasulullah SAW bersabda: Tunaikanlah haji bagi dirimu terlebih dahulu, kemudian barulah kamu tunaikan haji bagi Syubrumah”.

 

Ketiga: Syarat Sah Badal Haji

1. Mendapatkan keizinan daripada individu yang tidak mampu melaksanakan ibadah haji (jika masih hidup).
2. Kos perbelanjaan ataupun upah badal haji terbahagi kepada dua iaitu:
   • Sekiranya individu tersebut masih hidup, kos perbelanjaan badal haji tersebut diambil daripada hartanya;
   • sekiranya telah meninggal dunia, kos upah tersebut boleh diambil daripada harta peninggalan arwah.

Akan tetapi, sekiranya individu ataupun si mati tidak mempunyai sebarang harta, maka waris individu atau si mati boleh melakukan badal haji berdasarkan panduan yang diberikan oleh Imam An-Nawawi dalam kitab karangan beliau, Raudhatul Talibin iaitu:

• Anak-anak, cucu-cucu ataupun mereka yang tidak mempunyai hubungan kekeluargaan boleh memberi bantuan kewangan dalam bentuk upah menunaikan badal haji.
• Anak-anak, cucu-cucu ataupun mereka yang tidak mempunyai hubungan kekeluargaan boleh menunaikan sendiri badal haji tersebut dengan syarat:
• Pernah menunaikan haji
• Ditunaikan oleh mereka yang boleh dipercayai mengikut hukum syarak
• Tidak ada halangan untuk melaksanakan ibadah haji.

5. Berniat menunaikan haji bagi si mati ataupun individu yang tidak mampu melaksanakan ibadah tersebut.
6. Badal haji perlu dilakukan oleh penerima upah itu sendiri (akad Ijarah ‘Ainiyyah). Walau bagaimanapun, jika penerima upah tersebut mempunyai halangan untuk melaksanakan ibadah tersebut, maka dia boleh mewakilkan badal haji tersebut kepada individu lain dengan syarat:
   • Mendapat keizinan pengupah; ATAU
   • Pengupah melafazkan akad secara umum.

5. Pelaksana badal haji perlu bermiqat dari miqat pihak yang diwakilkan ataupun si mati.
6. Hanya satu upah badal haji sahaja yang boleh diterima oleh pelaksana badal haji bagi setiap musim / Pelaksana badal haji hanya boleh menerima satu upah badal sahaja untuk setiap musim haji.
7. Pelaksana badal haji tidak boleh melakukan sebarang perbuatan yang boleh membatalkan ibadah haji tersebut seperti bersetubuh sebelum tahalul pertama. Sekiranya ibadah tersebut terbatal, maka pelaksana badal perlu menqadhakan ibadah haji tersebut.
8. Mengerjakan badal umrah setelah selesai badal haji dalam musim yang sama.

Keempat: Akad (Ijab dan Qabul)

Ijab dan qabul ini dilakukan sebagai salah satu persetujuan di antara bakal pelaksana dengan pihak yang diwakilkan dan merupakan salah satu syarat badal haji yang wajib dipatuhi.

Waris si mati atau pihak yang mewakilkan:

“Aku mewakilkan engkau untuk mengerjakan fardhu haji bagi diriku/ ibuku /bapaku/ anakku pada tahun ini kerana Allah Taala”.

 

Pelaksana badal haji:

“Aku terima wakil untuk mengerjakan fardhu haji bagi dirimu/ ibumu /bapamu/ anakmu pada tahun ini kerana Allah Taala”.

*** Pelaksana juga boleh menjawab akad tersebut dengan ucapan “Aku terima” sahaja.

Hikmah Badal Haji Kepada Umat Islam

Dalam setiap ibadah yang dilakukan pastinya Allah datangkan bersamanya hikmah, begitu juga dengan badal haji. Di antara salah satu hikmah yang dapat kita ambil dari pelaksanaan badal haji ini adalah Allah masih memberi peluang kepada anak-anak untuk berbakti kepada orang tua mereka dengan menyempurnakan ibadah haji yang tidak sempat dilaksanakan ketika masih hidup di dunia. Oleh yang demikian, terimalah tanggungjawab ini dengan berlapang dada.